Bạch đàn và những công dụng hữu ích ít ai biết

Bạch đàn là loài cây quen thuộc vừa là cây lấy gỗ vừa chứa tinh dầu quý dùng trong y học. Không chỉ đem lại nhiều tác dụng và lợi ích cho sức khỏe như hỗ trợ hô hấp, kháng khuẩn, giảm đau, bạch đàn còn tiềm ẩn những tác hại nếu sử dụng sai cách. Cùng Hatoco tìm hiểu chi tiết đặc điểm, công dụng và lưu ý an toàn khi dùng bạch đàn.

Bạch đàn là gì?

Bạch đàn, còn được gọi với nhiều tên khác nhau như khuynh diệp, cây dầu gió hay an thụ, là loài cây thân gỗ thuộc họ Sim (Myrtaceae). Tên khoa học của bạch đàn phổ biến nhất là Eucalyptus globulus Labill, ngoài ra còn có nhiều loài khác như bạch đàn trắng, bạch đàn đỏ hay bạch đàn chanh.

Đây là loại cây có nguồn gốc từ châu Úc, sau đó được du nhập và trồng rộng rãi ở nhiều quốc gia nhờ khả năng sinh trưởng nhanh, rễ ăn sâu và chịu được nhiều điều kiện khí hậu. Ở Việt Nam, bạch đàn thường được trồng để phủ xanh đất trống đồi trọc, lấy gỗ, đồng thời khai thác lá để chiết xuất tinh dầu.

Điểm đặc trưng của khuynh diệp nằm ở lá chứa túi tinh dầu. Khi vò nát, lá tỏa ra mùi thơm mạnh mẽ, dễ nhận biết. Chính nguồn tinh dầu này đã giúp bạch đàn trở thành dược liệu quý, được ứng dụng trong y học cổ truyền và hiện đại với các công dụng như hỗ trợ điều trị cảm cúm, giảm ho, sát khuẩn, giảm đau và thư giãn tinh thần.

Thành phần hoá học và tác dụng của bạch đàn theo y học hiện đại

Lá khuynh diệp giàu tinh dầu, trong đó cineol (eucalyptol) là thành phần chủ đạo quyết định mùi hương và giá trị dược liệu. Bên cạnh đó còn có pinen, citronellal, piperitone, tanin, flavonoid và nhựa thực vật, tất cả kết hợp mang lại nhiều công dụng cho sức khỏe.

Một số tác dụng nổi bật của bạch đàn theo y học hiện đại:

– Hỗ trợ hô hấp: Giúp long đờm, thông mũi, làm dịu ho và giảm triệu chứng cảm cúm khi xông hoặc bôi ngoài da.

– Sát khuẩn, kháng viêm: Ức chế vi khuẩn, nấm gây bệnh, hỗ trợ làm sạch vết thương và bảo vệ da.

– Giảm đau, thư giãn: Tinh dầu mang lại cảm giác mát, giảm đau cơ – khớp nhẹ, đồng thời thư giãn thần kinh.

– Xua đuổi côn trùng: Mùi hương mạnh giúp đẩy lùi muỗi và côn trùng, hạn chế nguy cơ bị đốt.

Lợi ích của bạch đàn trong đời sống và y học cổ truyền

Theo Đông y, khuynh diệp là dược liệu có mùi thơm, vị cay đắng nhẹ, tính bình. Loài cây này được sử dụng với công năng tán hàn, sát trùng và thông khiếu, hỗ trợ điều trị cảm cúm, ho, sốt cũng như làm sạch đường hô hấp. Nhờ đặc tính sát khuẩn tự nhiên, bạch đàn đã trở thành vị thuốc phổ biến trong nhiều bài thuốc dân gian.

Ứng dụng của bạch đàn trong đời sống hàng ngày:

– Lá và tinh dầu khuynh diệp thường dùng để xông nhà, giúp khử mùi ẩm mốc và xua đuổi côn trùng.

– Hương thơm dịu mát của khuynh diệp góp phần thư giãn tinh thần, giảm căng thẳng và mệt mỏi.

– Tinh dầu khuynh diệp còn được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc sức khỏe như dầu gió, dầu xoa bóp hay dung dịch súc miệng.

Trong lâm nghiệp, khuynh diệp thường được trồng để phủ xanh đất trống, chống xói mòn và cung cấp gỗ, bột giấy. Tuy nhiên, do rễ hút nước mạnh nên cần trồng hợp lý để tránh ảnh hưởng đến nguồn nước và hệ sinh thái.

Xem thêm: Bạch đàn giúp điều hòa cột sống và giảm đau thần kinh tọa ra sao?

Cách sử dụng bạch đàn an toàn 

Xông hô hấp nhẹ khi nghẹt mũi

Nhỏ 3 – 5 giọt tinh dầu khuynh diệp vào tô nước ấm, trùm khăn và hít hơi nước trong khoảng 5 – 7 phút. Cách này giúp làm thông mũi, giảm nghẹt thở. Tránh dùng nước quá nóng và không áp dụng cho trẻ nhỏ dưới 2 tuổi.

Bôi giảm đau cơ – khớp nhẹ

Pha loãng 1 – 2 giọt tinh dầu khuynh diệp với 1 thìa cà phê dầu nền (dầu dừa, dầu hạnh nhân). Thử trước trên vùng da nhỏ trong 24 giờ để kiểm tra phản ứng. Sau đó, thoa lên vùng cơ – khớp đau nhức và massage nhẹ để giảm căng cứng.

Xua muỗi trong phòng

Nhỏ 3 – 5 giọt tinh dầu vào máy khuếch tán và bật trong 15 – 30 phút/lần. Hương khuynh diệp giúp xua đuổi muỗi và côn trùng hiệu quả. Lưu ý không để hương quá nồng trong không gian kín để tránh gây khó chịu cho đường hô hấp.

Tác hại của bạch đàn và rủi ro cần biết

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, khuynh diệp tiềm ẩn những rủi ro nếu sử dụng sai cách hoặc lạm dụng. Một số tác hại thường gặp gồm:

– Tinh dầu khuynh diệp ở dạng đậm đặc có thể gây nóng rát, đỏ da, thậm chí làm cay mắt và chảy nước mắt nếu không được pha loãng trước khi dùng.

– Tinh dầu tuyệt đối không được uống. Nếu nuốt phải có thể gây buồn nôn, chóng mặt, đau đầu, thậm chí rối loạn thần kinh.

– Trẻ em dưới 2 tuổi, phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, người mắc hen suyễn hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) cần tránh dùng vì nguy cơ gây khó thở và kích ứng đường hô hấp.

– Không nên sử dụng tinh dầu cùng lúc với các loại thuốc bôi gây kích ứng khác. Ngoài ra, không bôi lên vùng da bị trầy xước, bỏng mới hoặc vết thương hở để tránh tổn thương nặng hơn.

Lưu ý khi sử dụng bạch đàn 

Để đảm bảo hiệu quả và hạn chế rủi ro, khi dùng bạch đàn bạn cần tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng sau:

– Thực hiện “3 đúng”: Dùng đúng dạng (xông hoặc bôi ngoài), đúng nồng độ (luôn pha loãng tinh dầu) và đúng đối tượng (tránh các nhóm có nguy cơ cao).

– Kiểm tra phản ứng dị ứng trước khi dùng: Trước khi bôi rộng, nên thử trên một vùng da nhỏ và quan sát trong 24 giờ. Nếu có dấu hiệu bất thường như ngứa, nổi mẩn đỏ, cần ngừng ngay và tham khảo ý kiến chuyên môn.

– Bảo quản tinh dầu đúng cách: Giữ tinh dầu bạch đàn ở nơi mát, tránh ánh nắng trực tiếp, luôn đậy kín để giảm oxy hóa và duy trì hoạt tính lâu dài.

Có thể thấy, bạch đàn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cũng như đời sống, giúp cải thiện hô hấp, hỗ trợ kháng khuẩn và đem lại cảm giác thư giãn tinh thần. Dù vậy, khi dùng với mục đích chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn. Hatoco hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị của bạch đàn và có thêm lựa chọn tự nhiên trong chăm sóc sức khỏe hằng ngày.